Ας ξεκινήσουμε ορίζοντας το τι είναι ένας ψυχολόγος. Ο ψυχολόγος είναι απόφοιτος κάποιας δημόσιας σχολής ψυχολογίας, βασικό αντικείμενο μελέτης του οποίου είναι το άτομο και πιο συγκεκριμένα ο καθορισμός του ατόμου με βασική συνιστώσα τον ψυχισμό του και ό, τι σχετίζεται με αυτόν. Σε αυτά συγκαταλέγονται όχι μόνο όλες οι ψυχικές διαταραχές, αλλά και η μελέτη του περιβάλλοντος του ατόμου, η μελέτη της κοινωνίας σε σχέση με το άτομο, η μελέτη των σχέσεων των ατόμων μεταξύ τους αλλά και με το περιβάλλον τους, η ανάπτυξη του ατόμου, η βιολογία του, η φυσιολογία του αλλά και η παθολογία του (και πολλά άλλα που ξεφεύγουν του στόχου του παρόντος κειμένου).
Ανάλογα με τον κλάδο που θα επιλέξει κανείς να ακολουθήσει μπορεί να εξειδικευτεί σε ένα ή σε πολλά από αυτά. Έτσι συχνά θα ακούσει κανείς ότι αυτός είναι «παιδοψυχολόγος», ο άλλος «κλινικός ψυχολόγος», ο άλλος «κοινωνικός ψυχολόγος» και ούτω καθεξής και συνήθως ο τίτλος εξαρτάται από το σε τι κατεύθυνση έχει επιλέξει ο κάθε ψυχολόγος να ειδικευτεί. Αυτό συνήθως γίνεται με κάποια μεταπτυχιακή εκπαίδευση. Το βασικό πτυχίο ψυχολογίας είναι το μόνο προαπαιτούμενο (δυστυχώς) για να πάρει ένας ψυχολόγος την άδεια ασκήσεως επαγγέλματος και για να μπορεί νόμιμα να χρησιμοποιεί τον τίτλο του «Ψυχολόγου». Εδώ να αναφέρουμε ότι τίτλοι όπως «σύμβουλοι ψυχικής υγείας», «επαγγελματίες υγείας», «coachers» και τα συναφή, αναφέρονται σε επαγγελματίες οι οποίοι δεν είναι απόφοιτοι κάποιας δημόσιας σχολής ψυχολογίας και δεν έχουν άδεια ασκήσεως επαγγέλματος ψυχολόγου. Μπορεί να είναι απόφοιτοι ιδιωτικών σχολών ψυχολογίας, κάτοχοι τίτλων σεμιναρίων ψυχολογίας ή συναφούς αντικειμένου, κάτοχοι τίτλων εκπαίδευσης σε κάποια σχολή ψυχοθεραπείας, όπως πχ συμβουλευτική, ή οτιδήποτε άλλο. Καλό είναι λοιπόν όταν κανείς αναζητά ένα ψυχολόγο να προβληματίζεται αναφορικά με τους τίτλους του κάθε επαγγελματία, ιδιαίτερα όταν αυτοί δεν περιλαμβάνουν τον τίτλο του «ψυχολόγου».
Συνεπώς, το βασικό πτυχίο ψυχολογίας μαζί με την άδεια ασκήσεως επαγγέλματος είναι αυτά που καθορίζουν τον τίτλο του «ψυχολόγου» και ο μεταπτυχιακός τίτλος είναι αυτός που καθορίζει τον επιθετικό προσδιορισμό του κάθε ψυχολόγου (βλέπε «κοινωνικός», «κλινικός», «υγείας», «παίδο», «οργανωσιακός» κλπ.). Δε θα αναλύσουμε εδώ το περιεχόμενο του κάθε τίτλου γιατί η συζήτηση θα είναι ατέρμονη. Θα πω απλά ότι, παρότι τυπικά μπορούμε να χρησιμοποιούμε τον μεταπτυχιακό μας τίτλο ως συνοδευτικό της ιδιότητάς μας ως ψυχολόγοι, νομικά ο τίτλος αυτός δεν κατοχυρώνεται με συγκεκριμένες υποχρεώσεις και καθήκοντα, όπως συμβαίνει στο εξωτερικό. Έτσι συμβαίνει συχνά ένας κλινικός ψυχολόγος και αναλαμβάνει τα ίδια περιστατικά με έναν ψυχολόγο υγείας ή με έναν παιδοψυχολόγο, χωρίς να απαγορεύεται κάτι τέτοιο νομικά. Καλό είναι λοιπόν και πάλι κανείς, όταν επισκέπτεται έναν ψυχολόγο, να ζητά περαιτέρω πληροφορίες για τις μετεκπαιδεύσεις και τους τίτλους του.
Η εκπαίδευση όμως για έναν ψυχολόγο δε σταματά φυσικά εκεί. Αφού κανείς κατοχυρώσει το βασικό του τίτλο, την άδειά του και, αν θέλει, την ειδικότητα του με κάποιον μεταπτυχιακό τίτλο, συνήθως ξεκινά να εξειδικεύεται σε κάποια σχολή ψυχοθεραπείας, προκειμένου να λάβει τον τίτλο του «ψυχοθεραπευτή». Τι είναι αυτό και πως διαφέρει από τα προηγούμενα; Είναι ένα πακέτο με γνώσεις και τεχνικά εργαλεία που έρχεται να συμπληρώσει τη γνώση από τα δυο προηγούμενα, το πτυχίο και το μεταπτυχιακό. Στις σχολές αυτές συγκαταλέγονται η ψυχοδυναμική, η γνωσιακή συμπεριφορική, η συστημική, η προσωποκεντρική, η υπαρξιακή, η συμβουλευτική, η ομαδική αναλυτική και πολλές ακόμα, κάθε μια βασισμένη σε άλλη φιλοσοφία, κάθε μια με διαφορετικό εύρος εφαρμογής και αποτελεσματικότητα. Υπάρχει ατελείωτη βιβλιογραφία για το ποια δουλεύει καλύτερα σε κάθε πρόβλημα ή για το ποιος είναι ο καλύτερος συνδυασμός αυτών για να λύσει κανείς ένα συγκεκριμένο πρόβλημα, π.χ. την κατάθλιψη. Βασικό στοιχείο επιλογής για έναν ψυχολόγο είναι μοναδικά το τι του ταιριάζει ως πρακτική και φιλοσοφία. Μπορεί κανείς να αναζητήσει περισσότερες πληροφορίες για κάθε μια από αυτές τις σχολές πιο αναλυτικά και πιο εμπεριστατωμένα στο διαδίκτυο. Σημαντικό είναι να αναφέρω ότι η εκπαίδευση σε αυτές τις σχολές ποικίλλει από 2-6 χρόνια, ανάλογα το πρόγραμμα και τη σχολή και συχνά κανείς μπορεί να συνδυάσει παραπάνω από μια τέτοιες εκπαιδεύσεις. Έτσι θα διαβάσετε ή θα ακούσετε ότι αυτός ειδικεύεται στην ψυχανάλυση, ο άλλος στη γνωσιακή συμπεριφορική, ο άλλος στην υπαρξιακή θεραπεία και ούτω καθεξής.
Όπως κάθε ψυχολόγος επιλέγει με γνώμονα το τι προσέγγιση ταιριάζει καλύτερα στον ίδιο και τη ιδιοσυγκρασία του, έτσι και κάθε πελάτης μπορεί να αποφασίσει αν μια προσέγγιση με την οποία δουλεύει ένας ψυχολόγος του ταιριάζει ή όχι. Γι’ αυτό καλό είναι οι ψυχολόγοι να εκπαιδεύονται σε παραπάνω από ένα είδος ψυχοθεραπείας και να κρίνουν με βάση τον όποιον έχουν απέναντι τους τι θα ταίριαζε καλύτερα στον ίδιο και στο πρόβλημά του.
Η εκπαίδευση όμως για έναν ψυχολόγο δε σταματάει ούτε εδώ! Ή τουλάχιστον η βασική εκπαίδευση. Αυτά είναι τρία απολύτως απαραίτητα στοιχεία και τυπικά προσόντα που πρέπει να έχει ένας επαγγελματίας ψυχολόγος. Από κει και πέρα οι επιλογές είναι ατελείωτες αφού κανείς μπορεί να εμπλουτίζει τις γνώσεις και τις τεχνικές του συνεχώς και με πολλούς τρόπους.
Τίποτα δεν κάνει όμως έναν ψυχολόγο πιο επαγγελματία από την ίδια του την προσωπικότητα και τη θεραπευτική του στάση. Ο καλός ψυχολόγος πέρα από τα τυπικά προσόντα πρέπει να ακούει καλά, να επικοινωνεί αυτό που ακούει ακόμα καλύτερα, να συναισθάνεται τον πελάτη του, να συμπάσχει και να στηρίζει με τρόπο θεραπευτικό, διατηρώντας τα όρια και την ακεραιότητα του μέσα στη θεραπεία. Πρέπει να είναι τόσο κοντά όσο και μακριά, τόσο μέσα στη συνεδρία όσο και έξω από αυτή, τόσο μέσα στον θεραπευόμενο όσο και έξω από αυτόν, τόσο στοργικά κοντά όσο και αυταρχικά μακριά. Καλός θεραπευτής είναι κάτι που γίνεσαι, αλλά και κάτι που ήδη κατέχεις.
Αλλά ακόμα και αν δεν πέσετε πάνω στον τέλειο θεραπευτή που θα σας «μαγέψει με τις γνώσεις, τα ταλέντα και την εμπειρία του», εσείς ως πελάτης οφείλετε να μην πέσετε πάνω στον αναξιόπιστο ή τον ανειδίκευτο θεραπευτή. Γι’ αυτό να μη διστάζετε να ζητάτε από τους θεραπευτές σας λεπτομέρειες και επεξηγήσεις αναφορικά με τα τυπικά τους προσόντα. Εξάλλου ο ενημερωμένος πελάτης είναι και ο πιο απαιτητικός πελάτης.
